Küresünni Ağzı

ÖNSÖZ

Ağız üzerine yapılan bitirme tezleri cok büyük özveri ve meşakkat isteyen çalışmalardır. Ben bu çalışmaya başlamadan  önce bu işin çok zor olduğunu biliyordum tezimin konusu olan “Küresinli ağzı” daha önce üzerinde kimsenin çalışmadığı bir konu olunca, haliyle çok zorlandım. Ama, annemin ve babamın Küresinli olması ve bu konuda daha önce herhangi bir incelemenin yapılmamış olması bir Küresinli olarak beni bu konuda calışmaya sevk etti.Bu çalışmada, özellikle Küresinliler hakkında genel bilgiler toplamaya çalıştım. Küresinlilerin kökenlerinin ne olduğunu, nereden geldiklerini niçin Van’a göç ettikleri, geldikleri yerleşim yerinin özellikleri, Van da Küresinlilerin yoğun olarak yasadıkları köy, mahalle vb. yerleşim yerleri hakkında bilgi verdikten sonra Küresinli ağzı nı inceleme, metin ve sözlük kısımlarından oluşan 3 ana bölümde incelemeye çalışacağız.

Bu yıl mezun olabilecek durumda olan bir örgenci olarak son sınıfta olmanın da getirdiği birtakım zorluklar sebebiyle çalışmanın tam istediğim gibi olmadığının farkındayım.

Fakat bunun Küresinliler üzerine yapılan ilk çalışmalardan biri olduğu düşünülürse, benden sonra bu konu üzerinde çalışma yapacak olan kişilere faydası olacağı kanaatindeyim. Ben de önümüzdeki yıllarda, “Küresinli folkloru” üzerine yüksek lisans yaparak, başlamış olduğum çalışmamı daha ileri bir seviyeye taşımak istiyorum.

Beni bu konu üzerine çalışmaya sevk eden ve yaptığım incelemede benden yardımlarını esirgemeyen danışman hocam yrd. Doç. Dr. Bedri SARICA ya teşekkür ederim.

Sinan İMAMOĞLU
Bitirme Tezi
VAN- 2001

KULLANILAN İŞARETLER (TRANSKRİPSİYON)

ã        :        normalden uzun                       a

a        :        yarı kalın                                 a

p       :        patlamasını kaybetmiş b ye yakın duyulan    p

T       :        patlamasını kaybetmiş d ye yakın duyulan   T

ê       :        normalden uzun                   e

é       :        kapalı                                  e

e       :        yarı yuvarlak                        e

e       :        ince(platel)                           e

g       :        arka ve orta damak               g

h        :        nefesli                                 h

ı        :        normalden uzun                   ı

î        :        normalden uzun                   i

k        :        patlamasını kaybetmiş g ye yakın duyulan   k

k        :        arka ve orta damak k si

ñ        :        arka ve orta damak geniz (nazal) n si

õ       :        normalden uzun                          o

ö       :        normalden uzun                          ö

û        :        normalden uzun                         u

ü        :        normalden uzun                      ü

^        :        uzunluk işareti

~       :        genzelleme (nazallaşma) işareti

:        iki kelime arasında bağlantı işareti

1.BÖLÜM GİRİŞ

1.Küresinlilerin Kökeni ve Küresinli Tabiri

Küresinlilerin kökenleri konusunda çok farklı görüşler ileri sürülmektedir.

Birinci görüş; Küresinliler, İran asıllıdırlar ve seferberlik döneminde Türkiye ye göç ederlerken ilk olarak Giresun ilimize uğramışlar, bir süre burada kaldıktan sonra Van’a gelmişlerdir. Bundan dolayı Giresunlu > Küresinli denmiştir.

İkinci görüş: Küresinliler Kürt asıllıdırlar ve Kürdehesé isimli bir kişinin soyundan gelmektedirler.

Üçüncü görüş ise; Küresinlilerin, merkezi Tebriz olan Güney Azerbaycan a

Omsalının hakim olmasından sonra yerleşen Sünni Türkler oldukları şeklindedir. Azeri kökenlilerin büyük bir çoğunluğunun mezhep olarak şia oldukları düşünülürse, bu Azeri Türk  topluluğu Sünniliği ile öne çıkmakta ve Küresünni adlandırılması yapılmaktadır.

Bilindiği gibi Azerbaycan 12. 13. asırlar arasında atabeyler ve Harzemşahların istifasına uğramıştır. Daha sonra Moğollar bölgeye 1320 de girmeye başladı. Cengiz in burada hakimiyeti kısa sürdü. Cengiz’in ölümünden sonra Azerbaycan, Cuci milletinin istilasına uğradı. Onlardan sonra İranlıların  hakimiyetine giren Azerbaycan, arkadan Altınordu devletinin istilasına uğradı 16. asrın ilk yarısına kadar bu istilalar devam etti.

Azerbaycan’a ilk Osmanlı seferleri ise 16. asırdan ilk yarısına kadar bu istilalar devam etti.

Han, Safevilerin eline geçti 1534 te kanuni sultan Süleyman Han Tebriz i alıp ertesi sene de bütün Azerbaycan’ı feth etti. 1555 te çıkan karışıklık sonucu Azerbaycan tekrar Safevilere bağlandı. Sultan 3.Murat han devrinde tekrar Osmanlıların eline geçti.

1539 dan sonra Azerbaycan da muhtelif hanlılar kuruldu.

1830 lu yıllarda Rusya ile İran arasında başlayan savaş sonunda 1838 Türkmencay Antlaşması ile Azerbaycan 2 ye ayrıldı. Buna göre kuzey Azerbaycan Rusya ya, Güney Azerbaycan ise İran topraklarına katıldı. Küresinliler, İran toprakları içerisinde yer alan Güney Azerbaycanlı Sünni Türk topluluğudur.

Prof. Dr. Orhan Türkdoğan, Etnik Sosyoloji adlı eserinde Küresinliden, Van bölgesinde yaşayan Küresinli cemaati olarak bahseder ve “Küresinlilerin Sünni bir Azeri topluluk” olan Kasımoğullarının Azerilerin Şiileştirme faaliyetlerinde tepki olarak İran’ın Urmiye vilayetine bağlı Hoy’dan, seferberlik sıralarında Van’a gelip yerleştiklerini ve halkın bunları Sünni oldukları için Küresinler diye adlandırdığını ifade eder.

Bizim de bu görüşler içinde en sıhhatli ve doğru olarak gördüğümüz, Küresinlilerin Sünni olan Azeri bir Türk topluluğu olduğu görüşüdür.

2.Neden Göç Ettiler ?

Azerilerin Şiileştirme faaliyetlerine tepki olarak seferberlik döneminde göç ettiler. Bu dönem ( 1915 – 1925 ) karışıklıların yoğun olduğu bir devredir. Derleme çalışması yaparken görüştüğümüz Küresinlilerin büyük bir çoğunluğu, özellikle bu bölgede yaşayan Kürt asıllı İsmail Ağa’nın (Sımko) Türk asıllı olan topluluklara çok büyük zulümler yaptığını ifade ettiler. I. Dünya Savaşı sonrası, bölgede birçok karışıklık olmuştur. Osmanlı Devleti’nin içine düştüğü durumdan da istifade etmeye çalışan Kürt grupları, özellikle İngilizlerin de desteğini alarak, bölgede bir Kürt devleti kurma hevesi ile Türk asıllı olan topluluklara karşı zulüm yaparak onları göçe zorlamaktadır.

3.Nerelerden Gelip Nerelere Yerleştiler ?

Hoy’a bağlı Yestikan köyünden gelenler Saray ilçesinde, Şapur’a bağlı Verdan köyünden gelenler Şahbağı’na (Beyüzümü), Şapur’a bağlı Şekeryazı köyünden gelenler İskele’ye Rızaiye’ye bağlı Hoy’dan gelenler Alaköy’e, Hoy’a bağlı Yestikan köyünden gelenlerden bir kısmı Karagündüz’e, Şireki’den gelenler Sıhke’ye (Bostaniçi), Hoy’a bağlı Isdiren’den gelenler Kasımoğluna, Şapur’a bağlı Slav’dan gelenler Köprüler’e (Gem), Kotur Deresinden gelenler Çaldıran’a bağlı Kilimli, Umuttepe, Sınd, Metkulu gibi köylere yerleşmişlerdir.

4.Küresinlilerin Yoğun Olarak Yaşadığı Merkezler

Saray İlçesi: Van’a 77 km uzaklıktadır. Yaklaşık olarak (merkez nüfusu) 3.500 nüfusa sahiptir. Düzlük bir arazisi vardır. Tarıma elverişli bir yapısı vardır.

Şahbağı (Beyüzümü) Köyü: Merkeze bağlıdır. 14.000 nüfusa sahiptir (4 mahalleden oluşur.) Bağlık-bahçeliktir.

Alaköy: 150 haneli 1100 kişinin yaşadığı, 3000 dönüm ekili-dikili araziye sahip bir köydür.

Karagündüz: 200 haneli, 1600 kişinin yaşadığı 5000 dönüm ekili araziye sahip bir köy.

Kasımoğlu: 107 haneli, 670 kişinin yaşadığı, 1200 hektar ekili alana sahiptir.

Ağartı (Ayanıs): 100 haneli 410 kişinin yaşadığı, 1000 dönüm araziye sahiptir.

Otluca : 200 kişinin yaşadığı, 10.000 dönüm araziye sahip bir köydür.

Göllü: 30 haneli, 300 kişinin yaşadığı, 1500 hektar araziye sahip bir yerleşim yeridir.

Yumrutepe: 70 haneli, 550 kişinin yaşadığı, 1400 hektar araziye sahip bir köydür.