Küresinlilerde Dil Gelişimi

Van ve yöresi ağzı veya şivesi, aksan özellikleri bakımından çevresindeki bölgelerin konuşma dilleriyle benzerlik gösterir. Yöre insanının konuşmasında, bir taraftan Anadolu Türkçesi, bir taraftan Azeri Türkçesi, bir taraftan da Kerkük Türkçesi sezilir. Ayrıca konuşma dilinde Osmanlıca ve Farsça’nın da etkileri vardır.

 

Hem Türkiye’deki hem de İran’daki Küresinliler, Türkçe konuşmaktadırlar. Genel olarak konuşmalarındaki özgün şive özelliği, çoğunlukla fark edilmektedir. Konuşma tarzı, söyleyiş özellikleri ve kelime vurgusu bakımlarından yöre ağzından ayrılan tarafları mevcuttur.

 

Lâkin ortak bölgesel ağız ile de benzerlikler göstermektedir. Bazı hecelere yapılan vurgular ve yine bazı hecelerin uzatılarak söylenişi, Azeri Türkçesi’ni çağrıştırır. Küresinli şivesi bir başka yönüyle de (gırtlaktan vurgu yapılarak konuşma) Doğu ve Güneydoğu Anadolu’nun aksan özelliklerini yansıtıyor.

 

Van il merkezinde ve merkeze bağlı köylerde yaşayan Küresinliler Türkçe konuşmaktalar. Konuşmalarındaki aksan ve kelimelerde Azeri Türkçesi, Osmanlıca ve Farsça izler vardır. Özalp ve Saray ilçelerindeki Küresinliler ise Türkçe’nin yanında Kürtçe’yi de bilmekte ve konuşmaktalar.

 

Özellikle Türkiye-İran sınırına yakın bazı Küresinli köylerinde ise ağırlıklı olarak Kürtçe konuşulmaktadır. Aynı yerleşim biriminde (sınır köylerinde) Kürtler ile birlikte yaşayan Küresinliler, zamanla ve kuşaklar boyunca, günlük hayatlarında Kürtçe’yi daha çok kullanır duruma gelmişler.

 

Bu yargıyı hem Küresinliler’in bu yöndeki ifadeleri, hem de sınır köylerindeki Küresinliler’in eski kuşak bireylerinin Türkçe’yi daha doğru ve daha akıcı konuşmaları doğruluyor. Aynı doğrultuda yeni kuşak Küresinli bireylerin (özellikle okula gitmeyenler) önceki kuşak bireylere göre Kürtçe’yi daha etkin kullanmaları dikkat çekicidir.

 

Küresinliler’in Kürt aşiretleri ile -evlilik dahil- yakın ilişki içinde olmaları ve yaşadıkları coğrafi bölge şartları içinde değerlendirilebilir. Küresinliler dil konusunda, aynı yerleşim biriminde birlikte yaşadığı Kürt aşiretleri ile etkileşim içindedirler. Bu nitelikteki köylerde Küresinliler ve Kürtler, hem Türkçe hem de Kürtçe konuşmaktalar.

 

Küresinliler’in dili kullanmadaki edebî yönleri, yöre kültürü içinde ayrı bir yere sahiptir. Nitekim kıssadan hisse sözleri, nükte içeren konuşmaları, şivesel mânileri, aşık atışmaları ve vezinli şiirleri, kültürel ve sosyal yönlerinin belirgin ürünleridir.

 

Mehmet Fuat LEVENDOĞLU
Küresinliler Örneğinde Kültürel Kimlik
Ankara Üniversitesi (Yüksek Lisans Tez)