Hoy Hanlıkları

Hoy, Güney Azerbaycan’da bulunan tarihî bir Türk şehridir. Gerek bulunduğu çoğrafi mevki, gerekse iklim açısından çok müsait şartlara sahip olan Hoy şehri, Anadolu’nun Türkleşme tarihinde çok önemli bir yer tutmaktadır. XI. yüzyılda Horasan’dan çıkıp Azerbaycan’a gelmeye başlayan Türkmenler, Diyarbakır yönüne Hoy yoluyla gitmişlerdi. Sultan Alparslan ise Malazgirt savasından önce Hoy bölgesini askerî üs olarak kullanmıştı. Daha sonra Selçuklu ve Atabeyler

dönemlerinde de Hoy, Türkmen güçlerinin askerî harekât merkezi olarak kullanılmıştır.

Kazvinî’nin verdiği bilgiye göre, İlhanlılar döneminde ahalisi beyaz çehreli ve güzel yüzlü olduğundan dolayı Hoy, “İran Türkistan’ı” diye anılıyordu.

XV. yüzyılda Akkoyunlular zamanında Türkmen kütlelerinin en kalabalık ve yoğun olarak yerleştiği bölge yine Hoy ve havalisi idi.

IV. Murad’ın 1635 seferi sırasında tahribata uğrayan Hoy, Evliya Çelebi’nin buradan geçtiği dönemde bu tahribattan yeni yeni kurtulmaya başlıyordu. Hoy Şehri’nde bu dönemde 7.000 hane bulunduğu bilinmektedir.

Hoy, İran’a tâbi bir hanlık (sultanlık) durumundaydı. 1800 yılında İran’daki iç karışıklıklar esnasında Şehzade Abbas Mirza ile Süleyman Serdar tarafından Hoy Hanlığı Cafer Kulu Han’a verilmişti (Bkz. belge nr. 58). Hoy Hanlığının ahalisini Safii mezhebine bağlı, Sünni Türkler teşkil ediyordu.

Rus istilasının bu taraflara yayılmaya başlaması ile 1827’de Revan ve Nahçıvan’dan sonra Tebriz üzerine yürüyen Rus kuvvetlerine karsı direnen Kaçar Hanedanı’ndan Abbas Mirza, özellikle Hoy Türkeri’nin gösterdikleri büyük direniş

sayesinde Ruslar’ı geri püskürtmüştü. Hoy şehri daha sonraki yıllarda Rus ve İranlılar arasında el değiştirmiş ve sonunda nihaî olarak İran’da kalmıştır.

 

Osmanlı Belgelerinde Azerbaycan Türk Hanlıkları

Osmanlı Devleti ile  Azerbaycan Türk Hanlıkları Arasındaki Münâsebetlere Dâir Arşiv Belgeleri

(Karabağ-Şuşa, Nahçıvan, Bakü, Gence, Şirvan, Şeki, Revan, Kuba, Hoy)

 

T . C .  B a ş b a k a n l ı k

Devlet  Arşivler Genel Müdürlügü

Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı

Yayın No: 4